Είναι φανερό ότι η γνωστική ανάπτυξη αναφέρεται στην ανάπτυξη της ικανότητα του παιδιού να κατανοεί τον κόσμο γύρω του και τελικά να συμμετέχει ενεργά και να συμβάλει στην αναπτυσσόμενη αυτή οντότητα που λέγεται «ανθρώπινος πολιτισμός». Η γνωστική ανάπτυξη καλύπτει ένα ευρύ φάσμα νοητικών ικανοτήτων, όπως η προσοχή, η μάθηση, η μνήμη, η ακρόαση, η ομιλία και η σκέψη. Αρχικά, η νοημοσύνη εθεωρείτο μια ιδιότητα που μπορούσε να μετρηθεί, όπως το ύψος και το βάρος. Ένα θέμα που έχει αδιάρρηκτα συνδεθεί με τη νοημοσύνη είναι ο σχετικός ρόλος της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος. Το κεντρικό ερώτημα είναι εάν η νοημοσύνη κληρονομείται, μέσω των γονιδίων, κατευθείαν από τους γονείς (κληρονομικότητα) ή εάν αποκτάται μέσω της μάθησης και της εμπειρίας (περιβάλλον). 
Μια εναλλακτική άποψη είναι να υποθέσουμε ότι η νοημοσύνη είναι και βιολογικό και περιβαλλοντολογικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο για το οποίο δεν είναι εύκολο να δώσουμε το λειτουργικό ορισμό και να προβούμε στη μέτρησή του. Αντίθετα, μάλιστα, μπορούμε να μάθουμε πολλά για τη φύση της νοημοσύνης εξετάζοντας την ανάπτυξή της από τις απαρχές της, στη βρεφική ηλικία, μέχρι την ωριμότητα με τις επεξεργασμένες της ικανότητες, όπως είναι η λύση προβλημάτων, η λογική ανάλυση και ο συλλογισμός. Αυτή είναι η θέση που υιοθέτησε ο Ελβετός ψυχολόγος Jean Piaget (γνωστική αναπτυξιακή προσέγγιση).
Υπάρχουν άλλες τρεις κύριες θεωρίες για τη γνωστική ανάπτυξη. Η μια συνδέεται με μια σημαντική μορφή, το Ρώσο Lev Vygotsky, του οποίου η προσέγγιση έχει ονομαστεί κοινωνικός δομισμός. Υπάρχουν κάποιες ομοιότητες μεταξύ των θεωριών του Piaget και του Vygotsky, αλλά ενώ ο πρώτος δίνει έμφαση στην ενεργό συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία με την οποία αυτό οικοδομεί την κατανόηση του κόσμου, ο Vygotsky βλέπει την ανάπτυξη περισσότερο ως σύμπραξη και συνεργασία ανάμεσα στο παιδί και στα πρόσωπα του περιβάλλοντός του. Ο ρόλος της γλώσσας και της διδασκαλίας, ο οποίος έχει σχετικά παραμεληθεί από τον Piaget, είναι κεντρικός στη θεωρία της γνωστικής ανάπτυξης του Vygotsky. Η μορφή ανάμεσα στους Piaget και Vygotsky, ο Jerome Bruner, αντιπροσωπεύει την προσέγγιση, η οποία περιέχει ορισμένα στοιχεία πρωτότυπης συμβολής και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πρακτικές εφαρμογές των θεωριών Piaget και Vygotsky. Η τελευταία προσέγγιση, η οποία δεν ταυτίζεται με έναν και μόνο θεωρητικό, είναι ευρέως γνωστή ως θεωρία επεξεργασίας των πληροφοριών. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, τα ανθρώπινα όντα είναι συστήματα που εντοπίζουν, εγγράφουν, επεξεργάζονται και αξιολογούν πληροφορίες και αντιδρούν με κατάλληλους τρόπους στις πληροφορίες, τις οποίες έχουν προσλάβει μέσω πολλών διόδων ταυτόχρονα.
Γνωστική αναπτυξιακή προσέγγιση: η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα στοιχεία:
1. Για να κατανοήσουμε πολύπλοκες έννοιες, όπως η σκέψη, η μνήμη και η γλώσσα, θα πρέπει να μελετήσουμε την ανάπτυξη αυτών των συστημάτων από την πρώτη εμφάνισή τους στη βρεφική ηλικία.
2. Η ανάπτυξη προχωρεί μέσω ποιοτικών αλλαγών οι οποίες ονομάστηκαν από τον Piaget στάδια.
3. Τα παιδιά συμβάλλουν ενεργά στην δική τους γνωστική ανάπτυξη.
4. Η ψυχολογική ανάπτυξη δεν είναι απλώς μια εκδήλωση ενός προκαθορισμένου σχεδίου, αλλά μια αμοιβαίως εξαρτώμενη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους.
5. Ο μηχανισμός ανάπτυξης και αλλαγής είναι η σύγκρουση: οι άνθρωποι θα πρέπει συνεχώς να επιλύουν προβλήματα και να αντιμετωπίζουν συγκρούσεις, λόγω της ασυμφωνίας ανάμεσα στην νοητική άποψη που έχει το άτομο για τον κόσμο και στο πως πραγματικά είναι ο κόσμος αυτός.
(από το βιβλίο: Lloyd P. – Γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998.)